Książka na 60-lecie Nowej Huty
W 2009 r. opracowana została książka o biurach - służbach inwestycyjnych, jakie zajmowały się przygotowaniem, nadzorowaniem i finansowaniem budowy miasta-dzielnicy Nowa Huta. Książka jest także monografią budowy Nowej Huty, opisując chronologicznie, rok za rokiem, budowę jej osiedli, obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury.Książka liczy 100 stron formatu A-4 i obejmuje rozdziały: Huta „Gigant” - Służby inwestycyjne Nowej Huty - Technologie realizacji - Mity, obyczaje, ciekawostki - Wspomnienia inwestorskie - Wybrane biografie - Budowniczowie Nowej Huty - Lista pracowników - Spotkania b. pracowników KDI I. W tekście sporo czarnobiałych zdjęć współczesnych i galerie kolorowych zdjęć spotkań b. pracowników.
Poniżej fragmenty rozdziału „Służby inwestycyjne Nowej Huty”, tyczące 1949 roku, czyli pierwszego roku budowy Nowej Huty.
.................................
Podjęta 24 lutego 1949 r. decyzja rządu Polski Ludowej o budowie dużej huty stali w pobliżu Krakowa, obejmowała również budowę nowego miasta, w którym zamieszkać mieli budowniczowie i przyszli pracownicy kombinatu metalurgicznego. Nazwano je Nową Hutą i wg pierwszych ustaleń miało liczyć 60 tys. mieszkańców, zaś jego realizacja rozpocząć się miała co najmniej z rocznym wyprzedzeniem w stosunku do huty, w której pierwsze roboty kubaturowe przewidziano w 1950 roku. Dzień wcześniej koncepcja lokalizacji Nowej Huty rozpatrzona została i pozytywnie przyjęta przez zespół instytucji: Biuro Planowania Krajowego, Główny Urząd Planowania Przestrzennego i Centralny Zarząd Przemysłu Hutniczego.
.................................
W trakcie realizacji 3-letniego Planu Odbudowy (1947-49), władze centralne przystąpiły do organizacji nowego budownictwa mieszkaniowego w kraju. Oparto się w tym względzie o przedwojenne wzory działalności Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), która zrealizowała duże osiedle Żoliborz w Warszawie. WSM miała własne Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane, a także pracownię architektoniczną i dopracowała się dobrych programów osiedli i projektów domów mieszkalnych o stosunkowo wysokim standardzie wyposażenia i wykończenia. To też, jakby reaktywując WSM, tylko na dużo większą skalę całego państwa, Prezes Rady Ministrów dekretem z 17 czerwca 1948 r. powołał Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR) w Warszawie, jako organ mający za zadanie zorganizować w Polsce biura projektowe i służby inwestycyjne dla celów kompleksowego budownictwa osiedli i nowych miast. W pierwszym rzędzie w samej Warszawie utworzone zostało Centralne Biuro Projektów i Studiów Budownictwa Osiedlowego „ZOR”.
W krótkim czasie, po decyzji o budowie nowego miasta Nowa Huta, zadaniem opracowania dokumentacji projektowej dla tej wielkiej inwestycji obarczone zostało właśnie to Centralne Biuro „ZOR” w Warszawie, które w tym celu szybko zorganizowało zespół kilkunastu młodych architektów. Jego kierownikiem został inż. arch. Tadeusz Ptaszycki, mianowany następnie Delegatem Zarządu Głównego „ZOR” dla Nowej Huty. Był to przedwojenny warszawski architekt, który wojnę spędził w obozie jenieckim w Woldenbergu i Murnau, a w latach 1946-48 był generalnym projektantem planu odbudowy Wrocławia. W ciągu kilku miesięcy Ptaszycki, wraz ze swym zespołem, opracował koncepcję planu urbanistycznego Nowej Huty, jaką Prezydium Rządu jednakże nie zatwierdziło, gdyż zdecydowano wówczas o powiększeniu nowego miasta z 60 do 100 tys. mieszkańców.
Natomiast dla bezpośredniego zorganizowania, finansowania i nadzorowania budowy miasta powołane zostało w dniu 4 kwietnia 1949 r. przez Zarząd Główny „ZOR”, biuro inwestycyjne pod nazwą Zakład Osiedli Robotniczych - Budowa Osiedla Nowa Huta. Ulokowane zostało w małym prowizorycznym baraku przy ul. Klasztornej na terenie wsi Mogiła, w bezpośrednim sąsiedztwie której usytuowano pierwsze osiedla A-1 i A-0 Nowej Huty.To biuro inwestycyjne organizowało się w oparciu o Dyrekcję Budowy Osiedli Robotniczych „ZOR” w Krakowie (wówczas obejmującej dwa województwa: krakowskie i rzeszowskie) i działało na podstawie Tymczasowego Statutu Dyrekcji Osiedli Robotniczych, określonego Zarządzeniem Ministra Odbudowy z 14 kwietnia 1949 r. Pierwszym jej kierownikiem został od 8 maja 1949 r. inż. arch. Kazimierz Karasiński, oddelegowany z Kielc, gdzie pracował w Biurze Projektowania Budownictwa Miejskiego „ZOR”. Ukończył on studia w 1936 r. na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej i, zarówno przed wojną, jak i po niej, pracował na kierowniczych stanowiskach, związanych z budownictwem.
Wstępne założenia programowe na budowę Nowej Huty opracowane zostały w „ZOR” w Warszawie przez zespół pod kierunkiem dr Juliusza Goryńskiego. Stanowiły one pionierską próbę ustalenia i rozwiązania problematyki budowy w Polsce od podstaw nowego samodzielnego miasta, wraz z wszelkimi niezbędnymi obiektami użyteczności publicznej i pełną infrastrukturą komunikacyjno-instalacyjną. Wg pierwszych wytycznych liczyć miało 60 tys. mieszkańców, ostatecznie kompleksowe założenia programowo-techniczne opracowano dla miasta 100-tysięcznego. Zgodnie z planem generalnym przyjęto podział miasta na osiedla, jako samodzielne jednostki mieszkaniowe, zaopatrzone w komplet obiektów handlowych, usługowych i socjalnych.
.................................
Formalną prawno-organizacyjną podstawą budowy kombinatu i miasta Nowa Huta była uchwała Rady Ministrów z 30 maja 1949 r., włączająca te przedsięwzięcia inwestycyjne do 6-letniego Planu Rozwoju Gospodarczego (1950-55). W dodatkowym planie uchwalone zostały środki i kredyty finansowe na rok 1949. Zadaniem budowy miasta Nowa Huta obarczono już wcześniej „ZOR” w Warszawie.
Nowa koncepcja projektowa i plan generalny stutysięcznej Nowej Huty, opracowane przez inż. T. Ptaszyckiego, rozpatrzone zostały i pozytywnie przyjęte na posiedzeniu Zarządu Głównego „ZOR”, przy udziale członków Biura Politycznego PZPR, w dniu 10 lutego 1950 roku. Zaś założenia techniczno-ekonomiczne zatwierdzone zostały ostatecznie w maju przez Przewodniczącego PKPG. Zaznaczyć należy, że brak jest jakiegoś dokumentu wyższego rzędu, np. zatwierdzenia przez Prezydium Rządu, co jednakże w najmniejszym stopniu nie przeszkadzało w realizacji wielkiego przedsięwzięcia inwestycyjnego, jakim była budowa nowego miasta Nowa Huta.
W międzyczasie, bez żadnej zwłoki, opracowywano szczegółowe projekty urbanistyczne i architektoniczne pierwszych osiedli „A”, przy czym pracami tymi zajęło się istniejące w Krakowie od 1949 r. niewielkie Centralne Biuro Projektów Architektonicznych i Budowlanych, a od stycznia 1950 r. także specjalnie utworzony w Krakowie Oddział Centralnego Biura Projektów i Studiów Budownictwa Osiedlowego „ZOR”, którego organizatorem i dyrektorem był inż. T. Ptaszycki, jako Delegat ZOR dla Nowej Huty, a trzonem kadrowym zespół młodych architektów, skupionych jeszcze w Warszawie wokół niego. W styczniu 1952 r. oba te biura połączyły się w jedno Przedsiębiorstwo Projektowania Budownictwa Miejskiego „Miastoprojekt”-Kraków, pod kierownictwem inż. Tadeusza Ptaszyckiego i jego zastępcy inż. Fryderyka Tadaniera. Potem „Miastoprojekt”-Kraków był wyłącznym biurem projektowym, a Ptaszycki generalnym projektantem Nowej Huty, aż do końca realizacji etapu budowy, objętego jego projektem, miasta dla 100 tys. mieszkańców, to jest do 1960 r.
Już 23 czerwca 1949 r. rozpoczęto budowę pierwszego 3-kondygnacyjnego, 3-klatkowego budynku mieszkalnego nr 14 na os. A-1 obok istniejącego małego cmentarza parafialnego w Mogile. Przy tych pracach zaangażowanych zostało 20 robotników (brygada murarsko-ziemna) ze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego Oddział 12 w Krakowie, realizującego w tym czasie rozbudowę Zakładów Przemysłu Tytoniowego w pobliskich Czyżynach. Wykopy wykonywali łopatami, ale właściwie pierwszymi ich narzędziami pracy były kosy, którymi wycinali w dojrzewającym zbożu prostokąty na place budów.Po 20 latach na ścianie budynku wmurowana została tablica z tekstem: „W tym miejscu 23 kwietnia 1949 r. rozpoczęto wielkie dzieło wznoszenia Nowej Huty, symbolu socjalistycznych przeobrażeń Polski Ludowej 1949-1969”.
W dniu 30 lipca do Nowej Huty przyjechały z Wrocławia na stację kolejową w Czyżynach dwa pociągi z 800 junakami 60-tej Brygady „Służba Polsce”. Zakwaterowani zostali w 19 dużych wojskowych namiotach, które sami ustawili w pobliżu Klasztoru Cystersów w Mogile, obsługiwani byli przez kuchnie polowe, a zaangażowani przede wszystkim do prac ziemnych, związanych z budową budynków mieszkalnych, sieci wodociągowych, kanalizacyjnych i kablowych oraz do prac transportowych i murarskich.
.................................
W odstępach kilkudniowych na osiedlu A-1 rozpoczynano budowy kolejnych jednakowych 2-kondygnacyjnych, jednoklatkowych budynków mieszkalnych o numerach 22, 21, 20, 19, 18, 25, 26, 27 i 28. Roboty budowlane prowadziły brygady Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego, część budynków przejęło Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane Oddział nr 10 w Krakowie. Ze względu ma pośpiech, pierwsze budynki mieszkalne na osiedlach A-1 i A-0 zrealizowano na podstawie typowej dokumentacji, opracowanej przez CBPiSBO „ZOR” w Warszawie, autorstwa inż. Franciszka Adamskiego. Zresztą w podobny sposób postępowano wówczas w całym kraju i te budynki Adamskiego wybudowane zostały w tamtych latach w setkach, a może tysiącach egzemplarzy w Polsce, głównie przy nowo powstających zakładach przemysłowych. Były to obiekty 2-3 kondygnacyjne ze stromymi 4-spadowymi dachami, krytymi czerwoną dachówką ceramiczną. Projekty przewidywały wyposażenie mieszkań w instalację elektryczną, wodę, kanalizację, gaz i centralne ogrzewanie.
.................................
W dniu 18 grudnia przejęty został do użytkowania blok nr 21 na os A-1, a wkrótce także kilka dalszych. W pierwszym budynku zamieszkali junacy, przy czym nie wszystkie roboty były ukończone: podłogi prowizoryczne z nieheblowanych desek, brakowało kanalizacji i centralnego ogrzewania, rury dymowe piecyków węglowych wyprowadzone były na zewnątrz przez okna. Stąd formalne oddanie tych budynków do użytku dokonane zostało w następnym roku, natomiast w 1949 r. nie wykazano żadnych izbowych efektów rzeczowych. W ogóle do 31 grudnia 1949 r. SPB zrealizowało 4 budynki w stanach zamkniętych i 3 w stanie surowym, zaś PPB - 3 budynki w stanach zamkniętych i 1 w stanie surowym.
Wszystkie nowe mieszkania otrzymali budowniczowie miasta, w tym również kilku pracowników Delegatury dla Budowy Miasta Nowa Huta. Zresztą przydziałem mieszkań w Nowej Hucie zajmowała się wówczas sama Delegatura, w szczególności jej Dział Kwaterunkowy, specjalnie w tym celu zorganizowany. Przy czym w pierwszych wybudowanych na os. A-1 budynkach znalazły też swoje siedziby nowohuckie MO, PZPR i ZMP oraz wszelkie organizacje społeczne, jakie powstawały w Nowej Hucie.
.................................
10 luty 2010